Czym jest Edukacja Kosmiczna w nauczaniu Montessori?

Od barteru do podatków; od bakterii do ssaka; od zbieractwa do urbanizacji; od tam-tamów do baletu; od wołu i domu do alfabetu – a jak Wy uczycie się całego świata? Poznajcie Edukację Kosmiczną w nauczaniu Montessori.

Spis treści:

Edukacja Kosmiczna NIE JEST astronomią czy nauką o kosmosie. Nie jest również „połączeniem różnych przedmiotów” w przedszkolu. A czym jest? To niezwykła podróż młodego umysłu. Od ogółu do szczegółu, od początku Wszystkiego do dalekiej przyszłości, od prostej ciekawości do poczucia odpowiedzialności za cały świat. Jest fascynującą przygodą, zintegrowanym, holistycznym programem uczenia się wszystkiego przez dzieci w drugim etapie rozwojowym (od 6 do 12 roku życia), które Mario Montessori nie bez powodu nazwał Dziećmi Wszechświata. Żeby zrozumieć, jak ważna jest Edukacja Kosmiczna, przyjrzyjmy się temu, w jaki sposób uczą się dzieci w tym wieku.

Jak uczy się dziecko od 6 do 12 roku życia?

Głównym bodźcem do samodzielnego zdobywania kompetencji i wiedzy o otaczającym świecie jest Przygotowane Otoczenie. Zmienia się ono wraz z wiekiem człowieka i jego etapami rozwojowymi. Od szóstego do dwunastego roku życia zaznacza się wyraźna potrzeba zmiany otoczenia. Dr Montessori podkreślała, że stosunkowo małe, zamknięte przestrzenie, potrzebne do prawidłowego rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym, nie są już odpowiednie dla dzieci powyżej 7 roku życia, które potrzebują większej przestrzeni. Montessori miała na myśli tu zarówno przestrzeń fizyczną (przebywanie poza budynkiem szkolnym), jak i intelektualną (przestrzeń do samodzielnego podejmowania decyzji i obserwacja ich konsekwencji) oraz społeczną (szerokie spektrum osób, z którymi tworzy się społeczność globalną).

Umysł dziecka formuje się analogicznie do formowania się sieci pająka, tj. według ściśle określonego planu. Abstrakcyjna konstrukcja pozwala dziecku kontrolować to, co dzieje się w polu jego działania, a co do tej pory pozostawało poza jego zasięgiem.

Maria Montessori, „Od dzieciństwa do dorosłości”

Owa „pajęcza sieć” tkana przez umysł dziecka to jego pole psychiczne, którego zwiększająca się przestrzeń pomaga dziecku zrozumieć i zinterpretować świat. To, jak dużą sieć utka oraz jakie cele zdoła osiągnąć, zależy od tego, jaki jest świat, do którego należy. Otoczenie właściwe dla tego wieku rozwojowego to zatem realny świat zewnętrzny. Programem, który pozwoli mu na zdobycie wiedzy i kompetencji niezbędnych do dalszego rozwoju, jest Edukacja Kosmiczna.

Siła wyobraźni

Jedną z najważniejszych zmian, jaką zaobserwować można u dziecka na początku drugiego etapu rozwoju jest przejście z myślenia konkretnego i potrzeb ściśle zmysłowego doświadczania, na poziom abstrakcyjny. Główną siłą napędową rozwoju intelektualnego staje się umiejętność używania wyobraźni. Daje ona możliwość umysłowego podróżowania w czasie i przestrzeni.

Od szóstego roku życia człowiek rozumie już pojęcie przeszłości i nieodwracalności wydarzeń, co początkuje intensywne zainteresowanie historią i prehistorią.
Możliwość wyobrażenia sobie nieskończoności Wszechświata owocuje lubowaniem się w wielkich liczbach, dalekich przestrzeniach, także w wymiarze kosmicznym.
Młody człowiek zaczyna zastanawiać się nad moralną i intelektualną stroną egzystencji (M. Montessori). Interesuje go nie tyle sam czyn, ile moralność tego czynu, zagadnienie dobra i zła. Ten okres stanowi podwaliny pod widoczną w późniejszym wieku naturalną wrażliwość i moralność danego człowieka.

Edukacja Kosmiczna znakomicie odpowiada na te potrzeby. Jest bowiem programem holistycznym, nastawionym na przedstawienie młodemu człowiekowi całościowego obrazu rzeczywistego Wszechświata, pozostawiając go w aktywnym z nim kontakcie. W ujęciu Marii Montessori „kosmos” oznacza porządek stworzenia. Człowiek może na niego wpływać dzięki wiedzy i wolności działania.
Kosmiczna Edukacja pokazuje dziecku, jak wszystko w uniwersum jest ze sobą wzajemnie powiązane i współzależne, począwszy od najmniejszej molekuły, a skończywszy na największym istniejącym organizmie^[1] . Każda najmniejsza cząstka ma swoje zadanie kosmiczne. Zadaniem człowieka jest utrzymanie harmonii, rozwój kultury i świadomy postęp.

O czym mówi Edukacja Kosmiczna?

Przedmiotem Edukacji Kosmicznej jest pochodzenie skał i minerałów, wędrówki kontynentów, ewolucja i różnorodność życia na Ziemi, pochodzenie i rozwój człowieka, jego narzędzi, cywilizacje i osiągnięcia, korzenie języków, pochodzenie nauk ścisłych. Holizm podejścia powoduje rezygnację z klasycznego podziału na przedmioty szkolne oraz fragmentarycznego przekazywania wiedzy.

Centralnym punktem Edukacji Kosmicznej są Wielkie Opowieści. To angażujące, przekazywane ustnie historie, które malują szeroki, wzajemnie połączony obraz wiedzy i zapewniają ramy dla dalszego, samodzielnego badania dla uczniów. Są opowiadane uczniom każdego roku. Za każdym razem prowadzą do innych zagadnień i nowych inspiracji do badań i eksperymentów.

Montessori widziała współzależność wszystkich żywych i nieożywionych rzeczy na planecie. Holistyczne podejście Wielkich Lekcji to dar „dużego obrazu” dla dzieci – oferuje uczniom wiele możliwości do poszukiwania tych aspektów tematu, które wydadzą im się osobiście fascynujące.

Nauczanie w Wielkich Opowieściach

Pierwsza Wielka Opowieść, czyli Powstanie Wszechświata, jest wydarzeniem, które otwiera nowy rok szkolny. Nauczyciel – przewodnik wprowadza młodych ludzi w świat podstawowych praw przyrody nieożywionej, fizyki, geologii, astronomii, meteorologii i chemii. Wykorzystuje do tego wciągające opowiadanie, emocjonujące eksperymenty, zagadkowe plansze i rysunki. Ta opowieść kończy się wraz z powstaniem Ziemi.

Kolejna Wielka Lekcja to Powstanie Życia na Ziemi. Jest kontynuacją Pierwszej Wielkiej Lekcji – rozpoczyna się od powstania życia na Ziemi. Ukazuje złożoność ewoluującego życia. Często używa się w niej ogromnej linii czasu, która ułatwia zrozumienie „kosmicznego zadania” każdej żywej istoty, od mikroorganizmów do ludzi. Po tej lekcji rozszerzane są zagadnienia z zakresu botaniki, zoologii, ekologii, fizjologii i mikrobiologii.

Trzecia opowieść zatytułowana Nadejście Człowieka, odwołuje się do historii ludzkości. Tu uwaga koncentruje się na szczególnych cechach i umiejętnościach człowieka, w szczególności na rozwoju narzędzi. Jej następstwem są badania cywilizacji, historii, nauki o społeczeństwie i zależnościach międzyludzkich.

Czwarta Wielka Lekcja Wynalezienie Pisma oraz Piąta Wielka Lekcja Powstanie liczb w impresjonistyczny sposób przedstawiają ewolucję języka pisanego i pragnienie ludzi na całym świecie do wypowiadania się w formie pisemnej, a także naturalną potrzebę działań matematycznych i ich zapisywania. Dają tym samym powód i inspirację do nauczenia się trudnej sztuki pisania, czytania i liczenia.

Warto podkreślić, że o ile do szóstego roku życia dziecko dzięki Chłonnemu Umysłowi ma możliwość uczenia się bez udziału woli i bez wysiłku intelektualnego, po prostu „wchłaniając” zaobserwowane w otoczeniu czynności, o tyle w wieku szkolnym konieczny jest powód, dla którego warto podjąć wysiłek i czegoś się nauczyć. Czwarta i Piąta Wielka Opowieść to – oprócz swoistej „bazy wypadowej” do późniejszych badań nad pochodzeniem słów, gramatyką, literaturą, semantyką i fleksją, a także algebrą, geometrią i ekonomią – danie młodym ludziom takiego właśnie powodu.

Edukacja Kosmiczna to także przestrzeń na skorelowaną z ogromem tematów muzykę i sztukę. Są one integralną częścią otoczenia i traktowane jako równie istotny element co umiejętności matematyczne czy językowe. Każdego dnia uczniowie mają możliwość zarówno tworzenia, jak i zapoznawania się z różnymi stylami, kierunkami, epokami i twórcami zarówno w dziedzinie muzyki, jak malarstwa, rzeźby czy designu. Inspiracja znanymi osobistościami, dawnymi i aktualnymi wydarzeniami, święta, obrzędy, kultura i wierzenia ludzi z każdego zakątka świata – stanowią istotny element dla kształtowania postawy otwartości i zrozumienia drugiego człowieka. Każdego człowieka.

Edukacja, w której jest miejsce na błędy

Poszukujący i rozumujący umysł dzieci w wieku od 6 do 12 roku życia buduje swoją wiedzę poprzez poszukiwania. Gotowe odpowiedzi nie są zapamiętywane na długo. Dlatego nauczyciel-przewodnik Montessori zadaje pytania, na które odpowiedzi uczniowie szukają samodzielnie, w dostępnym im otoczeniu. Jeżeli odpowiedzi nie znajdują w szkolnej bibliotece, udają się ze swoim zagadnieniem do ekspertów, szukają jej w miejscach bezpośrednio lub pośrednio z nim powiązanych. Stawiają własne hipotezy, przeprowadzają doświadczenia, a także… popełniają błędy.

Błąd w pedagogice Montessori jest naturalnym elementem procesu uczenia się, tym samym stając się sprzymierzeńcem dziecka w jego dążeniu do wiedzy. Jakże często możemy spotkać się z okrzykiem pełnym fascynacji – Aha! A ja sądziłem, że „dżem” pisze się przez rz, przecież jest po d! Popełniony błąd nie powoduje obniżenia oceny (które w autentycznych szkołach Montessori nie mają miejsca), lecz staje się drogą do samodoskonalenia, przy zachowaniu pozytywnego obrazu samego siebie. Jako że w Edukacji Kosmicznej wszystko jest ze sobą powiązane i zależne od siebie nawzajem, otoczone szacunkiem dla swoich wysiłków dziecko szanuje również siebie i uczy się szanować innych.

Podsumowując, wiek szkolny w pedagogice Montessori to czas intensywnego użycia rozumującego umysłu i wyobraźni wykraczającej daleko poza doznania zmysłowe. To czas uczenia się świata jako holistycznej, niepodzielnej całości, wraz ze wszystkimi powiązaniami między elementami, zjawiskami, ludźmi. Pomaga w tym Edukacja Kosmiczna, Wielkie Opowieści, lekcje impresjonistyczne i samodzielne badania. Służą temu, aby dziecko odkryło swoje kosmiczne zadanie.

Autor