Czy edukacja Montessori jest skuteczna?

Spis treści:

1. Metodę Montessori potwierdzają badania naukowe
2. Sprzyjanie całościowemu rozwojowi dzieci
3. Czysta radość z nauki
4. Wspomaganie socjalizacji i kompetencji społecznych
5. Większa orientacja na mistrzostwo

Jakie jest Twoje pierwsze skojarzenie ze szkołą? Lekcje w ławkach, wykład nauczyciela, zadania z podręcznika do zrobienia, a na koniec – podyktowanie pracy domowej. Wszystko zamknięte w 45 minutach lekcji. Nie ma za bardzo przestrzeni na dodatkowe pytania, jeśli jakieś zagadnienie zainteresuje uczniów. Czy taka edukacja jest skuteczna? Na ten temat już od wielu lat toczy się dyskusja. A przecież edukacja przedszkolna i szkolna to kluczowy okres w rozwoju każdego człowieka.

To, co jest jest pewne: w takim systemie trudno o silniejsze zaangażowanie uczniów, o indywidualnym rozwoju kreatywności czy talentów nie wspominając. Ale można inaczej. Dlaczego to tak ważne? To, jak zaprojektujemy system wychowawczy dziecka, ma wpływ nie tylko na jego aktualny rozwój, ale także na to, jak ułoży się jego życie. Wspieranie rozwoju dzieci we wczesnych latach – ich umiejętności edukacyjnych, emocjonalnych i społecznych, jest kluczowe dla ich późniejszego sukcesu.

Metoda edukacyjna Montessori, stworzona przez włoską lekarkę Marię Montessori, to nie tylko zupełnie inne podejście do tego, czym jest przedszkole i szkoła, ale też pełne doświadczenie tego, czym może być dzieciństwo. Metoda ta wyraźnie postuluje: edukacja to podróż, a nie wyścig.

Po pierwsze – metodę Montessori potwierdzają badania naukowe

Przedszkole Montessori podniosło wyniki dzieci na kilka sposobów. Chociaż wszystkie przedszkolaki nie różniły się osiągnięciami podczas pierwszego, inicjującego testu – z czasem dzieci z przedszkola Montessori miały lepsze wyniki w edukacji, wyższy poziom inteligencji społecznej, lepiej radziły sobie z wymagającymi determinacji wyzwaniami i odczuwały większą przyjemność z zadań, które dostawały od nauczycieli.

Po drugie – sprzyja całościowemu rozwojowi dzieci

Rosnące zainteresowanie metodą Montessori, także w Polsce, wynika nowatorskiego podejścia do nauczania. Na czym ono polega? Jest przede wszystkim holistyczne, a nie punktowe.
System od wczesnych lat kładzie duży nacisk na stworzenie środowiska sprzyjającego takiemu całościowemu rozwojowi dzieci.

W metodzie Montessori nie ma zestandaryzowanych ocen ani nagród. Tutaj chodzi o doświadczenie dające rozwój, a nie o stałe wyznaczanie celów. W ramach środowiska tworzonego przez edukacyjne materiały i nadzór nauczyciela, dzieci mogą swobodnie podejmować decyzje, dokonywać wyborów pomiędzy działaniami, których zostały nauczone, odkrywać własne zainteresowania. Oczywiście z zastrzeżeniem, że angażują się także w całościowy plan edukacyjny. Mogą także decydować, czy chcą pracować indywidualnie, czy też w grupie. Takie podejście daje większą samodzielność i świadomość własnej wartości teraz i w przyszłości – czyli długoterminową skuteczność.

Po trzecie – daje czystą radość z nauki

Zdaniem badaczy to właśnie radość z bycia w przedszkolu jest jedną ze składowych przyszłych osiągnięć akademickich (Ladd, 2000). Nielubienie zadań – czy to na etapie przedszkolnym, wczesno szkolnym czy późniejszym – często wynika z nadmiernego nacisku na przedmioty. Może prowadzić do wypalenia na kolejnych etapach edukacji. W jednym z badań wskazano, że wszystkie dzieci bardzo lubiły zajęcia rekreacyjne, takie jak oglądanie telewizji i filmów oraz zabawy, jednak dzieci w Montessori wykazały większy entuzjazm do zadań szkolnych, takich jak czytanie i otrzymywanie prezentacji (lekcji) od nauczyciela (Lipsey i in., 2015; Haskins i Brooks-Gunn, 2016).

Czy w tym systemie są zatem granice doświadczania i poznawania? Montessori to koncepcja wolności w ustalonych granicach. Dzieci mają swobodę dokonywania wyborów – to pozwala im nauczyć się samodyscypliny, pracować nad wewnętrzną motywacją oraz samodzielnością. Specjalnie zaprojektowany program nauczania pozwala dziecku doświadczyć radości uczenia się i czerpać przyjemność z procesu zdobywania nowej wiedzy – co najważniejsze w interdyscyplinarny sposób. Jakie jest zatem zadanie nauczyciela? Pełni on dwie role: jest obserwatorem dziecka i jego przewodnikiem. Kreuje dla niego przestrzeń edukacyjną, odpowiada na potrzeby, przygotowuje materiały do nauki.

W przedszkolu, gdy dziecko wczuwa się w cykl pracy i wykazuje zdolność do skupienia się na samodzielnie wybranych czynnościach, nauczyciel wprowadza materiały dydaktyczne Montessori, tzw. pomoce rozwojowe. Należą do nich: materiały sensoryczne, pomoce do treningu czynności życia praktycznego, manualne materiały matematyczne czy puzzlowe mapy, wspierające naukę geografii. Klasy Montessori zachwycają bogactwem materiałów, które nieprzerwanie fascynują dzieci i rodziców.

To o wiele bardziej efektywny sposób nauki niż siedzenie i słuchanie. Konwencjonalne metody nauczania wymagają też od dzieci ściśle określonych odpowiedzi. Małe jest tu pole do kreatywności, która jest zgodnie z badaniami większa w przypadku dzieci – oraz dorosłych, którzy doświadczyli nauki metodą Montessori (Lillard & Else-Quest, 2006; Besancon & Lubart, 2008).

Po czwarte – wspomaga socjalizację i kompetencje społeczne

Oprócz lepszych wyników w nauce, badania wykazały również pozytywny wpływ metody Montessori na rozwój społeczno-emocjonalny dzieci (Lillard, 2017; Lillard & Else-Quest, 2006). Nastolatki, które uczyły się w metodzie Montessori deklarowały pozytywne postrzeganie swojego środowiska szkolnego i nauczycieli. Również częściej postrzegały kolegów z klasy jako przyjaciół – duże znaczenie ma tu współpraca dzieci w różnym wieku na poziomie jednej klasy. Badania dowodzą, że metoda Montessori wspiera także bycie bardziej kompetentnym społecznie – różnego rodzaju problemy wynikające z socjalizacji są rozwiązywane o wiele efektywniej.

Badacze przywołują tu Test Rozwiązywania Problemów Społecznych Rubina. Dzieciom opisywana jest sytuacja, kiedy jedno z nich ma upragniony zasób (np. huśtawkę), którego bardzo pragnie inne dziecko. Dzieci mają wymyślić strategie, których to dziecko mogłoby użyć, aby zdobyć huśtawkę. Odpowiedzi takie jak „poprosiłbym ją, aby dzieliła się nim przez 10 minut, a potem mogłaby go mieć jeszcze przez 10 minut” oznaczają wysokie kompetencje społeczne i emocjonalne, podczas gdy „powiedziałbym nauczycielowi” lub „powiedziałbym proszę, proszę, proszę” nie są. Badania wykazały, że dzieci w przedszkolach Montessori wykazują więcej kompetencji społecznych w tym zadaniu, niż dzieci w innych typach przedszkoli (Lillard & Else-Quest, 2006; Lillard, 2012).

Po piąte – zwiększa orientację na mistrzostwo

W rozwoju dzieci we wczesnych etapach życia istotną rolę odgrywa rozróżnienie orientacji na mistrzostwo oraz orientacji na wynik. Pierwsza z nich to „nastawienie na wzrost”. Oznacza przekonanie, że z wysiłkiem można opanować wyzwania i zwiększyć swoje możliwości. Ludzie zorientowani na mistrzostwo chcą się uczyć i podejmują się trudnych zadań, aby to osiągnąć. Dzieci o takim przekonaniu są odporne i wytrwałe – nawet gdy poniosą porażkę. Uważają, że im ciężej się nad czymś pracuje, to można być tylko lepszym. Z kolei osoby z przekonaniem orientacji na wynik starają się dobrze wypaść i uważają, że poziom ich inteligencji jest stały. Dlatego w obliczu porażki często się poddają.

Metoda Montessori zwiększa orientację na mistrzostwo. Tradycyjne praktyki szkolne, takie jak nagrody zewnętrzne, zachęcają raczej do orientacji na wynik – edukacja Montessori ich nie stosuje. Orientacja na mistrzostwo została zmierzona za pomocą zadania logicznego opracowanego przez Smiley i Dweck (1994). Dzieci otrzymały łatwą i bardzo trudną, a właściwie niemożliwą do rozwiązania łamigłówkę. Następnie zaoferowano im możliwość ponownej pracy nad jedną z nich. Wyniki sugerują, że dzieci, które decydują się kontynuować pracę nad nierozwiązywalną łamigłówką są „wytrwałymi” z silniejszą orientacją na mistrzostwo niż dzieci, które decydują się pracować ponownie nad łatwą łamigłówką (Smiley i Dweck, 1994).

Podsumowując, w systemie Montessori nauka jest środkiem, za pomocą którego dzieci kreują – przy dużej dawce wolności – swoją przyszłość. Jest swego rodzaju odejściem od tradycji – ale, jak dowodzą liczne badania, to właśnie ta metoda, poprzez swoje holistyczne podejście, pozwala w pełni rozwinąć potencjał młodego człowieka.

Więcej informacji o prowadzonych badaniach nad edukacją Montessori można znaleźć tu:
https://amshq.org/About-AMS/Press-kit/Montessori-Research
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2017.01783/full
https://www.nature.com/articles/s41539-017-0012-7#Sec2

Autor